Беларускія сілавікі днямі затрымалі і перадалі расійскім калегам стэндап-коміка Арцемія Астаніна, заадно зламаўшы яму пазваночнік і рэбры. Віна камедыянта была ў тым, што камусьці не спадабаўся яго жарт, — і на яго напісалі данос. Гэта далёка не першы выпадак, які сведчыць пра тое, наколькі рызыкоўным стаў у Беларусі і Расіі гумар на злобу дня. Так, у 2021 годзе коміка Ідрака Мірзалізадэ, нашага суайчынніка, у суседняй краіне арыштавалі на дзесяць сутак за жарт і пажыццёва забаранілі яму ўезд у РФ. А ў студзені гэтага года МУС Беларусі ўключыла ў «спіс экстрэмістаў» стэндапера Славу Камісаранку. Яго завочна асудзілі на шэсць гадоў калоніі, у тым ліку па артыкулах пра абразу Лукашэнкі (Камісаранка не раз парадыяваў палітыка, якога называе «Чык-Чырыкам»).
Беларусы не ўпершыню аказваюцца ў сітуацыі, калі жартаваць становіцца небяспечна. Маючы неабмежаваную ўладу, якая трымалася ў вялікай ступені на тэроры, савецкія кіраўнікі сталінскага перыяду таксама баяліся выглядаць смешнымі. Але людзі ўсё роўна працягвалі смяяцца з іх — нават пад страхам лагераў і расстрэлу. Мы сабралі дзясятак анекдотаў і жартаў, за якія грамадзяне СССР заплацілі сваёй свабодай, а ў некаторых выпадках — і жыццём. Анекдоты размешчаныя ў парадку строгасці атрыманага пакарання.
«Уставай, Савецкая ўлада»: сем гадоў лагераў
У Сталина была жена, которую звали Советская власть, и дочь, которую звали Пятилетка. Однажды ночью дочь обмаралась, и Сталин стал будить жену:
— Вставай, Советская власть, Пятилетка усралась!
Такі анекдот расказаў сваім падначаленым, настаўнікам, Пётр Алёшын — дырэктар сярэдняй школы ў вёсцы Нова-Летнікі Зімінскага раёна Іркуцкай вобласці Расіі (паводле іншых звестак, ён і сам працаваў там настаўнікам). За гэты жарт педагога ў лістападзе 1945 года арыштавалі за «антысавецкую агітацыю», а ў снежні адправілі ў лагеры на сем гадоў. Рэабілітавалі Алёшына толькі ў 1969 годзе.
«Вакол агенты»: восем гадоў лагераў
Интеллигенты, быть крепче стали! Кругом агенты, а первый — Сталин!
Гэты жартоўны куплет ў 1945 годзе праспяваў сваім прыяцелям 17-гадовы першакурснік філфака МДУ Сямён Віленскі. Сярод прыяцеляў аказаўся сын генерала НКУС.
Зрэшты, данеслі на Віленскага, відаць, не адразу: арыштавалі яго толькі праз тры гады, у 1948-м. За «антысавецкую агітацыю і падрыхтоўку тэракту» Віленскага асудзілі на дзесяць гадоў лагераў.
Выйшаў ён датэрмінова, у 1955-м — пасля смерці Сталіна. Яшчэ праз год Сямёна рэабілітавалі.
Выкінуць Сталіна з самалёта і тушонка замест мазгоў: дзесяць гадоў лагераў
Глава Советского правительства [Иосиф Сталин] и Молотов, пролетая на самолете над Москвой, увидели у магазинов очередь за мукой и за сахаром. Товарищ Молотов (тады міністр замежных справаў СССР. — Заўв. рэд.) сказал товарищу Сталину, что если бы он сбросил с самолета мешок муки и мешок сахару людям, то они его расцеловали бы от радости. Тогда пилот им сказал:
— Если бы я вас выбросил вниз из самолета, то народ меня поцеловал бы в разные места.
Одна старушка увидела впервые в жизни верблюда и заплакала. Когда ее спросили, почему она плачет, она ответила:
— Посмотрите, до чего довела советская власть лошадь!
На Ялтинской конференции (сход саюзнікаў па антыгітлераўскай кааліцыі ў лютым 1945 года. — Заўв. рэд.) русскими был дан обед. После обеда иностранцы — англичане и американцы — поблагодарили за чай. На вопрос, почему только за чай, иностранцы ответили: «Потому что все остальные продукты наши».
Одновременно умерли два инженера — один русский, другой американский. Сделали вскрытие трупов. И в голове у американского инженера нашли планы, а в желудке — свиную тушенку. А у русского — наоборот: в голове — свиную тушенку, а в желудке — планы.
Один иностранный журналист был в Англии и Америке и видел, что там женщины довольны тем, что у них наряды хорошие. А в Советском Союзе он увидел женщину, которая радовалась тому, что получила в магазине один килограмм тюльки (рыбы. — Заўв. рэд.) без очереди и у нее забыли вырезать талоны из карточки.
Один человек умер, и его провели в одну комнату, красиво и чисто убранную. А потом привели в другую темную комнату и стали жарить в котле. Он спросил, почему его раньше провели в такую красивую комнату, а потом перевели в грязную, где жарят. Ему ответили, что та комната — агитпункт.
Гэта шэсць анекдотаў, якія старшы інжынер паравознай службы Кішынёўскай чыгункі, 31-гадовы ўраджэнец Адэсы Сяргей Паповіч расказаў у чэрвені-ліпені 1947 года калегам, у тым ліку машыністу вадакачкі, 37-гадоваму Піню Гельфману. Піня Сярожу не здаў. Але яму так спадабаліся жарты, што тры з іх ён пераказаў іншым таварышам па працы. Хтосьці з іх напісаў данос на абодвух жартаўнікоў.
У лютым 1948 года чыгуначнікаў судзіў вайсковы трыбунал Кішынёўскай чыгункі. Паповіча і Гельфмана прызналі вінаватымі ў расказванні анекдотаў і па арт. 54−10 Крымінальнага кодэкса УССР (Антысавецкая прапаганда і агітацыя) асудзілі на дзесяць гадоў папраўча-працоўных лагераў. У нейкай ступені ім пашанцавала: па гэтым артыкуле маглі і расстраляць. Да зняволення трыбунал дадаў яшчэ і тры гады абмежавання ў правах пасля вызвалення, што ва ўмовах СССР азначала ў тым ліку пазбаўленне права жыць у пэўных рэгіёнах. Вядома, што Сяргей Паповіч пасля адседкі ў лагеры нейкі час жыў у горадзе Інце на поўначы Расіі, у аўтаномнай рэспубліцы Комі.
Толькі ў 1959 годзе, ужо пасля смерці Іосіфа Сталіна, Вярхоўны суд СССР на скаргу Паповіча скасаваў прысуды чыгуначнікам праз адсутнасць складу злачынства.
Дзіця ад Сталіна? Смерць у нетрах ГУЛАГа
Одна студентка из города Москвы получила при советской власти воспитание и захотела иметь хорошего, умного ребенка. И написала заявление товарищу Сталину о том, что хочет от него ребенка. Товарищ Сталин это заявление прочел невнимательно и наложил на него резолюцию: «Товарищу Молотову (тады старшыня Савета народных камісараў. — Заўв. рэд.) для исполнения». Молотов тоже это заявление прочел невнимательно и наложил резолюцию: «Личному секретарю — к исполнению».
У верасні 1935 года ўпаўнаважаны камітэта па нарыхтоўках сельскагаспадарчых прадуктаў пры Савеце народных камісараў СССР, 51-гадовы этнічны ўкраінец Васіль Тышчанка расказаў гэты анекдот у прыватнай гутарцы падчас перапынку на паседжанні пленума райкама партыі ў вёсцы Наварасійскае (цяпер — вёска Акжар Акцюбінскай вобласці Казахстана). Анекдот, які адначасова высмейваў культ асобы Сталіна і ўласцівую савецкаму кіраўніцтву бюракратыю, Тышчанка агучыў свайму кіроўцу, а таксама начальніку палітаддзела Кзыл-Каінскага саўгаса Умутбаеву і старшыні райвыканкама Друмбетаву.
Умутбаеў жарту не ацаніў і данёс на Тышчанку сакратару раённага камітэта партыі Смірнову. Той не надаў «правіне» вялікага значэння і абмежаваўся тым, што прымусіў жартаўніка публічна пакаяцца за «няўдалы» жарт на пленуме. На гэтым справа магла і скончыцца. Але нехта з прысутных данёс на Тышчанку ў НКУС.
13 студзеня 1936 года таго асудзілі на пазбаўленне волі ў папраўча-працоўных лагерах. У пасляваенных дакументах пра перагляд гэтай справы стаіць тэрмін пакарання ў адзін год. Але, як лічыць гісторык Уладзімір Воранаў, гэта, хутчэй за ўсё, памылка друку. Тышчанку судзілі па арт. 58−10 Крымінальнага кодэкса (Шпіянаж), паводле якога ў той час належаў тэрмін не менш за тры гады, і суд не мог прызначыць менш за мінімальны. Воранаў лічыць, што з пазнейшага дакумента пра рэабілітацыю «выпаў» нуль — то-бок на самай справе Тышчанку асудзілі на дзесяць гадоў.
Рэабілітавалі дасціпнага савецкага чыноўніка толькі пасля распаду СССР, у 1993 годзе. І, відаць, пасмяротна: няма ніякай інфармацыі пра тое, што Тышчанка перажыў лагеры і падаваў дакументы на прыжыццёвую рэабілітацыю.
«Рабочыя былі б задаволеныя»: расстрэл
В годовщину Октябрьской революции вожди: Сталин, Ворошилов, Калинин и кто-то еще — беседовали о том, как сделать к празднику что-то такое необыкновенное, чтобы весь мир удивился и рабочие были довольны. Один из них предложил: «Раздать всем по паре сапог». На это предложение возразил товарищ Ворошилов: «Неужели вы хотите мою Красную армию оставить без сапог?» После этого кто-то предложил раздать по мешку зерна всем рабочим. На это предложение возразил товарищ Сталин: «Неужели вы хотите оставить вторую пятилетку без хлеба?»
Случайно их подслушал один мальчик. Он подошел к вождям и сказал: «А я знаю, что надо делать!»
Вожди спрашивают его: «Ну что?»
Мальчик говорит: «Стойте друг против друга!» Вожди послушались.
Потом мальчик командует: «Возьмите ружья!» И еще командует: «Пли!»
Удивленные вожди спрашивают: «Ты что, с ума сошел, что ли?»
А мальчик им отвечает: «Если бы вы стреляли друг в друга к празднику, то весь мир бы удивился и рабочие были бы довольны».
Гэты анекдот настаўнік з вёскі Бічурына Свярдлоўскай вобласці РСФСР, 31-гадовы татарын Лутфій Уцяганаў расказаў у пачатку 1937 года. Нехта А. Ліхоба, пачуўшы жарт, данёс пра яго начальніку НКУС Бардымскага раёна. У ліпені Уцяганава арыштавалі па абвінавачаннях у контррэвалюцыйнай прапагандзе, удзеле ў «эсэраўскай контррэвалюцыйнай арганізацыі» пад назвай «Савет рабочых мусульман», распаўсюдзе ўлётак контррэвалюцыйнага зместу і ў «расказванні контррэвалюцыйных анекдотаў». 15 верасня мужчыну асудзілі на смерць, а 21 верасня — расстралялі.
Чытайце таксама
